Παρακολουθήστε το βίντεο από την πολύ ενδιαφέρουσα  εκδήλωση στην Θεσσαλονίκη  “Εμπειρίες αριστερής διακυβέρνησης”, με αφορμή το βιβλίο του Αριστείδη Μπαλτά.

 

Ακούστε τις ομιλίες των ομιλητών:
Νίκος Παρασκευόπουλος, Κυριάκος Παναγιωτόπουλος, Δημήτρης Τζανακόπουλος, Θεανώ Φωτίου,

Συντονισμός Θεόφιλος Σιχλετίδης.

 

Η τοποθέτηση μου στο 1:48:00″.

 

 

Διαβάστε ολόκληρη  την τοποθέτηση  παρακάτω. 

 

Καλησπέρα σας,

 

Αποδεχόμενη την πρόσκληση του Ινστιτούτου Πουλαντζας να συμβάλω στην συζήτηση «Εμπειρίες από την αριστερή διακυβέρνηση» με αφορμή το βιβλίο του Αριστείδη Μπαλτά «Εντός παρενθέσεως;», αποδέχομαι και την πρόκληση του συγγραφέα να θεωρηθεί το βιβλίο του ως μία «μακροσκελέστατη εισήγηση σε ένα προγραμματικό συνέδριο».

 

Ο διάλογος αυτός που σε καλεί να κάνεις το βιβλίο  τόσο για την συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ της νέας εποχής όσο και για την θεμελίωση και διαμόρφωση της πολιτικής του. Διαφορετικά θα μείνουμε στην πρώτη αμεσότητα, στον βιωματικό κόσμο, όπως τον αποκάλεσε ο Μάκης Κουζέλης. Θα εκθέσω λοιπόν την εμπειρία μου στο χαρτοφυλάκιο της κοινωνικής αλληλεγγύης σε 3 μεγάλα ζητήματα που διαπραγματεύεται ο συγγραφέας.

 

• Κράτος και οικονομία της διαπλοκής
• Η τεχνική της διαπραγμάτευσης
• Γνώση , εξουσία και παράλληλο “πρόγραμμα”

 

 

1^ο: ΚΡΑΤΟΣ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΠΛΟΚΗΣ

Το χαρτοφυλάκιο της πρόνοιας που το είπαμε κοινωνικής αλληλεγγύης ήταν εξ ορισμού ό,τι συνιστά την οικονομία της διαπλοκής: Αφορούσε τον ανθρώπινο πόνο, την ανέχεια, την εγκατάλειψη και την περιθωριοποίηση ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού (Ρομά, άστεγοι, άποροι) αλλά και τη φροντίδα ηλικιωμένων, παιδιών και αναπήρων, δηλαδή μεγάλων κατηγοριών του πληθυσμού που δεν ανήκουν μόνον στα φτωχότερα στρώματα αλλά και στα μεσαία στρώματα. Έναν πληθυσμό 3,5 εκ. πολιτών περίπου.

 

Όταν φτάσαμε το 2015 στο Υπουργείο βρήκαμε   53 υπάλληλους στην Πρόνοια –  250 επιδόματα που δίνονταν από 120 διαφορετικές πηγές, 63 δημόσια ιδρύματα που εποπτεύοντο από το κράτος και χιλιάδες ιδιωτικά ιδρύματα φιλανθρωπικού σκοπού που δεν είχαν ποτέ καταγραφεί συστηματικά.

 

Οι αρμοί του Προνοιακού  πελατειακού κράτους και της διαπλοκής  βρίσκονταν στους αυτοδιοικητικούς θεσμούς και στα ιδιωτικά ιδρύματα, σε βουλευτές,  αλλά κυρίως στο υπουργικό περιβάλλον.

 

Καταλάβαμε λοιπόν από την αρχή ότι αυτό ήταν το κυρίαρχο πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί, αφού  το σύστημα εκπαίδευε τους πολίτες στη διαφθορά. Το ρουσφέτι γινόταν με πολιτικά ανταλλάγματα στα τρία επίπεδα του κράτους: Υπουργός  – Βουλευτές -Περιφερειάρχες- Δήμαρχοι. Πώς όμως θα το αλλάζαμε αυτό, δεν γνωρίζαμε ακόμα.

 

Στην οικονομία της διαπλοκής ανήκουν και οι «μεσάζοντες» που εκπονούν τις εθνικές στρατηγικές και τους εθνικούς μηχανισμούς. Πρόκειται για εταιρείες συμβούλων με σχέσεις με το υπουργικό και υπαλληλικό περιβάλλον που αναλαμβάνουν να εκπονούν τις αναγκαίες μελέτες ώστε να διαμορφωθούν οι προτάσεις που θα χρηματοδοτηθούν από το ΕΣΠΑ.  Οι εταιρείες αυτές έχουν εξειδικευτεί να γράφουν και να μιλούν την ασαφή και τεχνοκρατική  γλώσσα των Βρυξελλών, που αποπολιτικοποιεί το περιεχόμενο κάθε στρατηγικής, εντάσσοντάς την πλήρως και χωρίς ενστάσεις στην υλοποίηση των ευρωπαϊκών αξόνων και επιταγών. Δηλαδή στην πολιτική των Βρυξελλών.

 

Στο μνημόνιο του 2015 εντάχθηκαν ως δεσμεύσεις  η εκπόνηση Εθνικής Στρατηγικής για κάθε θέμα που θα χρηματοδοτούνταν από το ΕΣΠΑ και παράλληλα η δημιουργία Εθνικού Μηχανισμού εποπτείας, ελέγχου και αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης αυτής της Εθνικής στρατηγικής.

 

Κι αυτό γιατί οι Ευρωπαίοι είχαν καταλάβει πολύ καλά ότι οι πόροι του ΕΣΠΑ διασπαθίζονταν σε κύκλους πελατειακών σχέσεων χωρίς απόδοση και αποτέλεσμα.

 

Βρισκόμαστε λοιπόν τον πρώτο χρόνο, το δύσκολο 2015, μπροστά σε δύο μεγάλες ανάγκες:

 

α) Να χαρτογραφήσουμε την κατάσταση και να ελέγξουμε τις παροχές, τα επιδόματα και τα ιδρύματα όπου αρθρώνεται η διαπλοκή. Δηλαδή να ακυρώσουμε και να ξηλώσουμε τα δίκτυα των πελατειακών σχέσεων και

 

β) Να καλύψουμε τις μνημονιακές υποχρεώσεις.

 

Αποφασίζουμε  να το κάνουμε μόνοι μας, χωρίς «μεσάζοντες». Το ανέλαβαν οι συνεργάτες του υπουργικού γραφείου μαζί με υπηρεσιακούς και το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: εκεί που επί χρόνια συντάσσονταν καλοπληρωμένες μελέτες επί μελετών χωρίς να καταλήγουν πουθενά, σχεδιάζεται και υλοποιείται  σε σύντομο χρονικό διάστημα μια μεγάλη μεταρρύθμιση, ένα ψηφιακό προνοιακό κράτος με δύο βασικούς πυλώνες:  Ο ένας αφορά το κράτος και την αυτοδιοίκηση και ο άλλος  την ίδρυση μιας ενιαίας αρχής απονομής επιδομάτων και παροχών κοινωνικής αλληλεγγύης, τον ΟΠΕΚΑ. Καρδιά όλου του συστήματος και σύνδεσμος των δύο πυλώνων είναι τα 242 Κέντρα Κοινότητας που  στήνονται σε όλη τη χώρα με ένα κοινό εξελιγμένο γεωπληροφοριακό σύτημα στο οποίο μπορούν να καταγραφούν όλοι οι πολίτες και να συνδεθούν με τις υπηρεσίες και επιδόματα που τους αφορούν και με όλα τα προγράμματα που τρέχουν στην περιοχή του ή σε επίπεδο χώρας, εθνικά ή ευρωπαϊκά. Ο πολίτης μπορεί να πάει στο ΚΚ για να μάθει τα δικαιώματά του και στη συνέχεια να κάνει αίτηση για προγράμματα που τον ενδιαφέρουν, είτε επιτόπου, είτε από το σπίτι του με τον ΑΜΚΑ  και το ΑΦΜ του. Σε λιγότερο από ένα λεπτό μετά την υποβολή της αίτησης μαθαίνει αν αυτή έγινε δεκτή, γιατί το σύστημα διασταυρώνει οn line στοιχεία από 6 βάσεις δεδομένων.  Ο ΟΠΕΚΑ του πληρώνει το επίδομα που του εγκρίθηκε στην ημερομηνία που η ίδια η έγκριση αναφέρει.

 

Η μεταρρύθμιση αυτή είναι μια καινοτομία μοναδική στην Ευρώπη, κομμένη και ραμμένη  για την Ελληνική πραγματικότητα (tailor made) και μπόρεσε να υλοποιηθεί σε συνθήκες μνημονίου γιατί συγχρηματοδοτήθηκε από ευρωπαϊκούς πόρους. Το ΔΝΤ από την άλλη, αποδέχθηκε  ότι έτσι καλύψαμε τις μνημονιακές υποχρεώσεις. Με τον τρόπο αυτόν οι 53 υπάλληλοι της πρόνοιας που βρήκαμε έγιναν 1000, αν υπολογίσουμε τα 700 άτομα εξειδικευμένο προσωπικό των Κέντρων Κοινότητας και τους 250 πεπειραμένους υπαλλήλους του ΟΠΕΚΑ (πρ. ΟΓΑ).

 

Όποιος έζησε μαζί μας αυτές τις αγωνιώδεις προσπάθειες το 2015, μπορεί να καταλάβει τι θα πει η ρήση του Αντόνιο Ματσάδο που επικαλείται ο Α.Μπαλτάς : «ο δρόμος φτιάχνεται περπατώντας». Και πώς κερδίζαμε κάθε μέρα την αξιοπιστία μας, σε σημείο που το 2018 οι θεσμοί έφτασαν να μας  συγχαίρουν και να θεωρούν όλο αυτό το σύστημα «καλή πρακτική» σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

 

Προφανώς επρόκειτο για μια μεγάλη μεταρρύθμιση στο πλαίσιο της αστικής διαχείρισης (εξορθολογισμός του αστικού κράτους). Το ερώτημα είναι αν είχε στοιχεία αριστερής πολιτικής.

 

Με δεδομένο όμως ότι η αστική κρατική εξουσία δομείται και με τον ανορθολογισμό, του οποίου στην Ελλάδα βασικός πυλώνας είναι το πελατειακό κράτος, αυτή η μεταρρύθμιση υπονομεύει αυτόν ακριβώς τον πυλώνα μετατρέποντας  το «ρουσφέτι» και τη «φιλανθρωπία σε κοινωνικό δικαίωμα – δηλαδή απελευθερώνει τον πολίτη.

 

2. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗΣ

 

Η διαπραγμάτευση που κάναμε οι υπουργοί με τους δανειστές διεξάγονταν σε ένα ναρκοθετημένο πεδίο. Εκεί δοκιμαζόταν διαρκώς η διακηρυγμένη θέση μας «αρνούμαστε την ιδιοκτησία του προγράμματος».

 

Τι σήμαινε αυτό στο επίπεδο της διαπραγμάτευσης; Υπήρχαν ρωγμές; Υπήρχε κάποια τεχνική διαφυγής; Η λογική των δανειστών για τις περίφημες αναγκαίες «μεταρρυθμίσεις»  ήταν «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι».

 

Γι αυτό, μικρή αξία είχε κατά τη διαπραγμάτευση η αντιπαράθεση ορθολογικών επιχειρημάτων, νομικών θέσφατων του Ευρωπαϊκού δικαίου, οικονομικών αναλύσεων και αποδείξεων για την αστοχία και τις επιπτώσεις κάθε μέτρου που πρότειναν.

 

Το ΔΝΤ καθόριζε το κλίμα των διαπραγματεύσεων, μας το έκανε σαφές δια στόματος Delia Velculescu: «Σωστά είναι όσα λέτε, αλλά θα κάνετε αυτό που λέει αυτό (το μνημόνιο) γιατί τα χρήματα είναι από ετούτη την πλευρά του τραπεζιού». Ήταν το τραπέζι της διαπραγμάτευσης στο Χίλτον όπου, από τη μια πλευρά κάθονταν οι δανειστές και από την άλλη εμείς.

 

Άρα, η αντίσταση στη διαπραγμάτευση δεν περνούσε από την άρνηση υλοποίησης,  αλλά, όπως προσωπικά κατανόησα,  από την αντιπαράθεση εναλλακτικών  προτάσεων σε κάθε σημείο, μέσα σε ένα πλαίσιο (context) που ήταν υπέρ της κοινωνικής πλειοψηφίας, κάτι που έλειπε από τη χώρα και που συνιστούσε αυτό που θα λέγαμε «καλές μεταρρυθμίσεις» ενός υποτιθέμενου παράλληλου προγράμματος versus «μνημονιακές μεταρρυθμίσεις».

 

Η επιτυχία μας με την ψηφιακή μεταρρύθμιση του προνοιακού κράτους καθόρισε πια την εναλλακτική τεχνική που τηρήσαμε στις διαπραγματεύσεις. Όταν ζητούσαν να κόψουμε τα επιδόματα για να εξοικονομήσουμε τους πόρους για το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα εμείς αντιπαραθέσαμε το ΚΕΑ, το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης, με πολλές καινοτομίες και απόλυτη ψηφιακότητα και μπορέσαμε να σώσουμε τα επιδόματα. Όταν μας ζητούσαν αναμόρφωση των αναπηρικών επιδομάτων στη βάση της «λειτουργικότητας» των αναπήρων, εμείς αντιπαραθέσαμε τον ηλεκτρονικό φάκελο του αναπήρου, την αναμόρφωση των ΚΕΠΑ και τον νέο ΕΠΠΑ- που τον συνδέσαμε  με το ICD10 – κ.ο.κ. Έτσι πορευτήκαμε μέχρι το 2018.

 

 

3. ΓΝΩΣΗ ΕΞΟΥΣΙΑ & ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ.

 

Η γνώση της ύλης του χαρτοφυλακίου ήταν επιεικώς ελλιπής. Όχι γιατί εμείς «δεν ξέραμε», ενώ οι άνθρωποι του προηγούμενου καθεστώτος «ήξεραν». Το κράτος  μέχρι τότε, δεν είχε καν αυτή τη γνώση που ο Αριστείδης  Μπαλτάς αποκαλεί «γνώση των αριθμών». Αυτή έπρεπε να την αποκτήσουμε. Μαζί με αυτήν χρειαζόταν να επεξεργαστούμε τη νέα πολιτική κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής αλληλεγγύης.

 

Τα αριστερά κόμματα –και ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αποτελεί εξαίρεση- δεν ασχολούνται με την πρόνοια. Την εγγράφουν στην σκοτεινή ζώνη της φιλανθρωπίας και στη φροντίδα για τους πιο ευάλωτους πολίτες. Οι επεξεργασίες που έχουμε (στην Ελλάδα) από μια αριστερή οπτική είναι ελάχιστες. Το τι σημαίνει «κοινωνική προστασία» έμελλε να διερευνηθεί από εμάς και μάλιστα εν κινήσει και «εν τη πράξει».

 

Η ψηφιακή μεταρρύθμιση του προνοιακού  κράτους σε όλους  τους τομείς – αστεγία, αναπηρία, Ρομά, απορία, παιδί, ηλικιωμένοι μάς προμήθευε με στοιχεία έγκυρα και αναλυτικά σε κάθε τόπο, κάθε δήμο της χώρας . Ξέραμε πόσες παροχές δίναμε και πού κάθε στιγμή – ποιες ανάγκες υπάρχουν για κάθε κατηγορία. Η γνώση των αριθμών, λοιπόν, αποκτήθηκε, επειδή εμείς φτιάξαμε την υποδομή για την απόκτησή της.

 

Κι ενώ την πρώτη χρονιά, μέσα στην ανθρωπιστική κρίση, χρειαζόταν πράγματι να επικεντρωθούμε στους πιο φτωχούς, σταδιακά κατανοήσαμε ότι κοινωνική προστασία είναι κάτι πολύ ευρύτερο που αφορά όλον τον πληθυσμό: την στήριξη των ανθρώπων στις δύσκολες στιγμές, καμπές και περιόδους της ζωής. Όλοι είμαστε παιδιά και γερνάμε, πολλοί άνθρωποι γίνονται ανάπηροι, χωρίς να ανήκουν στα πιο φτωχά στρώματα. Επομένως το κράτος πρόνοιας αφορά το σύνολο της κοινωνίας. Ήδη από το τέλος του 2017 μετατοπίζουμε τη δουλειά της πρόνοιας από πολιτικές για μεμονωμένες ευάλωτες ομάδες σε πολιτική για  όλο τον πληθυσμό. Προχωράμε με  ολιστικές επεξεργασίες που οδήγησαν στις μεγάλες μεταρρυθμίσεις:

 

Για το παιδί,  βρεφονηπιακοί σταθμοί, σχολικά γεύματα, αποϊδρυματοποίηση, που κατέληξαν στον νόμο για την αναδοχή και υιοθεσία.  Εποπτεία ασυνόδευτων ανηλίκων  και εθνικό σχέδιο παιδικής προστασίας. Με αύξηση των κονδυλίων από 800εκ. σε 4.400 δις.

 

Για το ανάπηρο, ηλεκτρονικός φάκελος αναπηρίας, εξαίρεση του επιδόματος από το φορολογητέο εισόδημά ως όρο ισοτιμίας, πρόβλεψη 15% των θέσεων εργασίας στο δημόσιο αποκλειστικά για τους ανάπηρους ,  ώστε να διευκολυνθεί η ένταξή τους στην εργασία και  στην κοινωνία. 

 

Για το δικαίωμα στη στέγη, η επιδότηση ενοικίου και κόκκινου δανείου μέσα στο πλαίσιο  της στρατηγικής για την «οικονομικά προσιτή κατοικία». Δημιουργήσαμε νέα εργαλεία για την καταγραφή και αντιμετώπιση της αστεγίας.

 

Αυτό θα έλεγα είναι το παράλληλο πρόγραμμα στον τομέα της κοινωνικής αλληλεγγύης. Με το τρίπτυχο  «καταπολέμηση της  οικονομίας της διαπλοκής»  – «υπέρ της κοινωνικής πλειοψηφίας» – «ψηφιακή μεταρρύθμιση» με τεράστια αύξηση των κρατικών χρημάτων από 780εκ. σε 3.5 δις.

 

Από την άλλη, η γνώση μας για την έκταση και τις μορφές της ανθρωπιστικής κρίσης ήταν σημαντική. Έχοντας ασχοληθεί συστηματικά με την ανάπτυξη των δομών αλληλεγγύης από το 2012 έως το 2015 με όχημα την «Αλληλεγγύη για Όλους», είχαμε χαρτογραφήσει μεθοδικά τις όψεις και την έκταση αυτής της καταστροφής, αλλά και το πρωτοφανές  και μοναδικό «κύμα αλληλεγγύης» που οι Έλληνες ανέπτυσσαν για να επιβιώσουν μέσα στην κρίση. Αυτή η γνώση  αιμοδότησε το πρώτο νομοσχέδιο της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Και ήταν πράγματι, όχι μόνο στο συμβολικό αλλά και στο πραγματικό επίπεδο, ένα νομοσχέδιο πολύ σημαντικό. Για δύο λόγους:

 

1. Με έναν περιορισμένο προϋπολογισμό πρόσφερε πραγματική ανάσα γιατί χρηματοδοτούσε απαραίτητες υπηρεσίες επιβίωσης : τροφή, δωρεάν ηλεκτρικό ρεύμα και νοίκι απ’ ευθείας στον ιδιοκτήτη.

 

Η κάρτα αλληλεγγύης, προπληρωμένη τραπεζική κάρτα για τρόφιμα, ήταν ευρωπαϊκή καινοτομία και έλυνε το πρόβλημα της εξευτελιστικής σακούλας με τρόφιμα.

 

2. Έδινε μια αξιοπρέπεια στυς πολίτες και την αίσθηση ότι η κυβέρνηση αυτή τους νοιαζόταν και τους φρόντιζε.

 

Από τους δανειστές χαρακτηρίστηκε «μονομερής ενέργεια»  και ήταν κόκκινο πανί η αναφορά σε  αυτήν.

 

Το 2017 αντικαταστήσαμε αυτόν τον νόμο με το ΚΕΑ – που ήταν μνημονιακή υποχρέωση. Τον μπολιάσαμε όμως πάλι με στοιχεία αποκλειστικής ελληνικής κοπής και πρωτοτυπία. Με τον πρώτο νόμο για την ανθρωπιστική κρίση και το ΚΕΑ μειώσαμε την φτώχεια και την παιδική φτώχεια μέσα σε 2 χρόνια στα προ της κρίσης επίπεδα.

 

Αυτή η αντίληψη του κράτους πρόνοιας, του κοινωνικού κράτους γενικότερα, που εκδηλώθηκε με την πολιτική μας συγκρούεται με την αντίληψη της εξατομίκευσης και του κατακερματισμού που χαρακτηρίζει τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, τη λογική του καπιταλισμού. Εισάγει την αξία της συλλογικής κατανάλωσης απέναντι στην ατομική κατανάλωση – που πάντα θα συγκρούονται, επειδή πάντα οι πόροι θα είναι περιορισμένοι: «Η ανθρωπότητα ζει υπό το ψυχρό άστρο της σπάνιδος», λένε οι οικονομολόγοι, κι αυτό το μαθαίνουμε τώρα οδυνηρά με την περιβαλλοντική κρίση.

 

Αυτή ακριβώς η σύγκρουση εκδηλώθηκε με τη μομφή που μας απεύθυνε ο Μητσοτάκης ότι καταστρέφουμε «τη μεσαία τάξη» για να δώσουμε επιδόματα. Η μομφή είναι ψευδής, γιατί οι παροχές της πρόνοιας αφορούν την πλειονότητα του πληθυσμού και κυρίως τα μεσαία στρώματα. Ταυτόχρονα αυτή η μομφή καλλιεργεί τον ατομισμό, τη στάση ότι εγώ που τα βολεύω δεν θα δώσω τίποτα για όσους έχουν δυσκολία.

 

Αυτή τη διαφορά ιδεολογίας εμείς, και εννοώ τόσο την κυβέρνηση όσο και το κόμμα μας, δεν μπορέσαμε να την κάνουμε ορατή, να την εκλαϊκεύσουμε, να πείσουμε τους πολίτες ότι στο πεδίο της πρόνοιας, αλλά και σε άλλα πεδία της κοινωνικής ζωής, η στάση «όλοι εναντίον όλων», η αστική στάση εντέλει, οδηγεί τις κοινωνίες στην καταστροφή. Το βιβλίο με βοήθησε να ξεκαθαρίσω και να βάλω σε μια τάξη όσα σας περιέγραψα.   

 

Δηλαδή μου προσέφερε την δυνατότητα να μη μένω στην πρώτη αμεσότητα, να συνθέσω μια εμπειρία 4,5 χρόνων, να κατανοήσω τις αποφασιστικές τομές αυτής της πορείας και τις επεξεργασίες που απαιτούνται σήμερα για να υπάρξει συνέχεια.

 

Αυτή είναι η μεγάλη αξία του βιβλίου σήμερα. Αυτή είναι και η μεγάλη αξία του συντρόφου μας του Αριστείδη να μας ανοίγει νέους δρόμους σκέψης και ερμηνείας του πολιτικού.

 

Τον ευχαριστώ από καρδιάς και περιμένω το νέο του βιβλίο.